Utrecht werkt aan het herstel en behoud van het 900 jaar oude wervengebied. Naast de wal- en kluismuren is dat ook het herstel, onderhoud en waterdicht maken van de kelders in het gebied. Dat zijn er ongeveer duizend, veelal in particulier bezit. De gemeente Utrecht helpt deze eigenaren hun kelders in goede staat te houden, met kennis, advies en geld. De gemeente betaalt mee aan het herstel van kelders in het wervengebied in de vorm van subsidie.

De subsidie dekt niet alle kosten die een keldereigenaar moet maken om een kelder te herstellen. Bij het Utrechts Wervenfonds kunnen keldereigenaren een laagrentende lening afsluiten voor dat deel van de herstelkosten dat niet onder de subsidie valt. De rente ligt 5 procent lager dan de marktrente, met een minimum van 1,5 procent. Dat wil zeggen dat bij de huidige marktrente en een looptijd van dertig jaar de keldereigenaar per €10.000 geleend bedrag €35 per maand aan rente en aflossing betaalt.

Wethouder Rachel Streefland 'Het is goed dat we deze keldereigenaren een laagrentende lening kunnen aanbieden, waarmee ze de financiële gevolgen van kelderherstel kunnen opvangen. Zo hopen we de drempel om hun kelder aan te pakken voor hen verder omlaag te brengen. En dat vergroot de kans dat we de kelders in het wervengebied – samen met de keldereigenaren – in gestaag tempo kunnen herstellen en voor de toekomst kunnen behouden.'

De gemeente Utrecht en het Nationaal Restauratiefonds werken in het Utrechts Restauratiefonds al zeventien jaar samen. Vanuit dit fonds worden laagrentende leningen verstrekt voor restauratie en energiebesparing van gemeentelijke monumenten en beeldbepalende panden. Die samenwerking breidt zich nu uit tot het herstel van de werfkelders in het historische wervengebied. Keldereigenaren kunnen alleen een laagrentende lening uit het Utrechts Wervenfonds aanvragen als zij gebruik maken van de subsidieregeling van de gemeente. Zij mogen de lening ook inzetten voor verduurzaming van de kelder.

Meer over het Utrechts Wervenfonds
Meer over de subsidieregeling kelderherstel wervengebied.

Alle werfkelders komen weer aan de beurt

Ineke Inklaar | 13 april 2022

De laag waarmee werfkelders zo’n 30 jaar geleden waterdicht werden gemaakt, is inmiddels aan vervanging toe. Het zwarte spul dat bovenop het gewelf werd aangebracht, bitumen, is zo langzamerhand op.

Dat vertelt Eelko van den Boogaard, programmamanager herstel wervengebied, tijdens een rondleiding voor de pers langs werven en kelders. Zo’n 500 van de ruim 700 toen bekende kelders zijn in de jaren 90 waterdicht gemaakt. De kelders lagen in hun blootje: je keek recht op de bolling en zag de leidingen lopen.

Ook werd toen de gevel van de werfkelder - vaak een voorzetmuur omdat de kelders in de middeleeuwen een open tunnelverbinding vormden met de werf - aan de kelder gehecht. Een deel van de eigenaren deed niet mee. Bijvoorbeeld omdat ze tegen de kosten – zo’n 6000 tot 8000 gulden – opzagen. Bij een aantal van hen is de kelder inmiddels een vergiet.

Net een riool
Maar er zijn nog andere redenen voor lekkage in de werfkelders. Eenvoudig te verhelpen: spuwers die niet goed werken. Die zouden regenwater dat tussen de straatstenen doorzakt tussen de gewelven door moeten afvoeren en dan langs de muur op de werf lozen.

Momenteel maken mannen de spuwers onder Dille & Kamille schoon. Er komen ladingen troep uit. ‘Het lijkt wel een riool’, zegt één van hen. Tot nu toe maakte de gemeente elke tien jaar de 1100-1200 spuwers schoon. Maar dat blijkt in de praktijk te weinig, vertelt wervenmeester Gerrit Heenck. ‘Er groeien planten in de afvoer, soms zelfs boompjes.’ Mogelijk is de schoonmaak eens in de drie tot vijf jaar nodig. Die gebeurt sowieso op afroep.

De waterspuwers worden ook schoongemaakt om lekkage te voorkomen © Luuk Huiskes

Camerabewaking
In een aantal werfkelders lekt het omdat scheuren zijn ontstaan door verzakking. Het zware verkeer dat over de grachten reed, heeft er soms de gewelven ontzet. Inmiddels handhaaft de gemeente strenger op trucks met een (verboden) aslast boven de 2 ton in het wervengebied. En er kwamen paaltjes die te brede – en dus te zware – auto’s de doorgang belemmeren.

Utrecht wil ook camerabewaking invoeren op de grachten. Dan scant de camera het kenteken van een naderende auto en krijgt direct de aslast ervan door. Is die te hoog, dan kan een boa meteen bekeuren. Het duurt echter nog wel twee jaar voordat dit plan werkelijkheid wordt. Diverse instanties moeten dit goedkeuren, waaronder het Openbaar Ministerie. 

Geen dwang
Het boterde/botert niet altijd tussen de gemeente en de keldereigenaren. Dat zit ‘m in de verantwoordelijkheid – lekt de kelder doordat de eigenaar geen onderhoud pleegde of doordat de gemeente te lang zwaar verkeer toeliet? Ook steggelen beide partijen over de financiering van de klus. Doorgaans gaat dat 50-50 bij het stabiliseren, het repareren en het waterdicht maken.

Maar als de eigenaar niet wil meewerken, staat de gemeente met lege handen. ‘We kunnen niemand dwingen’, zegt Van den Boogaard. ‘Dat lukt alleen bij een onveilige situatie of mogelijke schade aan het erfgoed. In de negen gevallen dat er ‘iets’ met de constructie is, voeren we elk half jaar een inspectie uit.’

De komende 30 jaar moeten alle ruim 900 kelders (de afgelopen periode zijn nog zo’n 200 onbekende kelders in kaart gebracht) opgeknapt worden. Dat zijn er dus zo’n 30 per jaar. Dat gebeurt in volgorde van noodzaak. De planning beslaat steeds een tijdvak van 3 tot 4 jaar.

Het herstel van de werven zelf is technisch lastig: aannemer Beens heeft voor deze klus een ponton laten bouwen. De ponton kan de zware machines dragen en kan onder de bruggen door. Van daaraf gaan duikers ook het water in. 

Andere werkwijze
De gemeente is ooit ambitieus begonnen met herstel van het wervengebied, maar moest dat werk staken omdat het te complex bleek en te duur werd. Een commissie van wijzen adviseerde een andere aanpak. Utrecht zegt nu meer rekening te houden met de bewoners/eigenaren.

De herstelwerkzaamheden aan de werf(kelders) worden nauwgezet gemonitord: wat betekent dit voor het grondwaterpeil? Zorgen de trillingen voor meer scheuren? ‘We leggen het werk stil als de metingen op één van die vlakken verkeerd uitslaan’, vertelt Van den Boogaard.

Of noodgedwongen als één van de buren schade denkt te constateren en een rechtszaak aanspant. Daarom is het steeds onzeker of de planning gehaald wordt. Maar ook of de werkzaamheden binnen de begroting blijven. Van den Boogaard: ‘Tot nu toe is dat gelukt, maar of dat zo blijft is niet te garanderen.’

Hij verwacht minder dan voorheen verrast te worden. ‘We werken nu van gevel tot gevel; daardoor zie je het eerder als iets mis is.’ Nog een wijziging: ze doen slechts 50 meter per keer. ‘De stad wordt steeds intensiever gebruikt. We kunnen nu echt niet een heel stuk gracht maandenlang openleggen.’

Maatregelen tegen zwaar verkeer op grachten effectief

Door Ineke Inklaar | 13 april 2022

Eigenaren van werfkelders kunnen opgelucht ademhalen: hun kelders hebben vorig jaar minder te lijden gehad van zwaar verkeer. Dat komt door de maatregelen die de Utrecht vorig jaar heeft ingevoerd.

Dit staat in een raadsbrief die de jaarlijkse telling van zwaar verkeer, rapportage van boa’s en waarnemingen van bewoners en keldereigenaren aanhaalt. Keldereigenaren hebben steeds de gemeente verweten dat deze verantwoordelijk was voor de schade aan hun kelders omdat Utrecht niet genoeg deed om zwaar verkeer op de gracht tegen te gaan.

Vorig jaar heeft de gemeente op de grachten een vrachtwagenverbod ingesteld en paaltjes geplaatst om de weg smaller te maken. Ook voerde ze aslastbeperkingen in voor de straten die leiden naar het wervengebied. Daarnaast hebben boa’s strenger gehandhaafd.

In het laatste kwartaal van vorig jaar hebben camera’s twee weken lang zwaar verkeer geteld. Ze hebben 28 mogelijk te zware voertuigen waargenomen. Twaalf hiervan reden op de Springweg, waaronder geen kelders liggen.

Maar waar wel een aslastbeperking van 2 ton geldt om te voorkomen dat zwaar verkeer via deze weg de grachten opdendert. Het jaar daarvoor, 2020, werden er 43 te zware trucks in deze straat gesignaleerd.

Bij de telling van 2021 trof de gemeente geen vrachtauto’s aan. Het merendeel van de 28 mogelijk te zware voertuigen was een bestelbus. Zo’n bus heeft zonder lading een aslast onder de 2 ton, maar mogelijk volledig beladen een aslast van 2,5 tot 3 ton.

Ondanks dat het zwaar verkeer in het wervengebied afneemt, ziet de gemeente toch nog steeds overtreders. Soms rijden deze voertuigen dan tegen de richting in om de breedtebeperking te omzeilen. Dat melden bewoners doorgaans snel aan handhavers die dan meteen eropaf gaan.

Over een heel jaar is het aantal boetes op overschrijding van de aslast van 2 ton sterk verminderd. Werd zo’n boete in 2020 nog 149 keer uitgedeeld, vorig jaar was dat in de periode januari tot en met december 80 keer.

De gemeente denkt over extra maatregelen om te zwaar verkeer van de grachten te weren. Een mogelijkheid daardoor is cameratoezicht op basis van kenteken. Volgens Utrecht is er namelijk altijd een alternatieve route te vinden voor bijvoorbeeld bouwverkeer.
 

Herstel werven en Zwaar verkeer

Bericht van de gemeente | 28 oktober 2021

Eeuwenoude kelders kunnen schade oplopen als te zwaar verkeer over de straten rijdt boven die kelders. Daarom nemen we extra maatregelen om te voorkomen dat dit gebeurt. Tegelijkertijd is het belangrijk dat delen van de binnenstad toegankelijk blijven.

Camera’s tellen verkeer in het wervengebied
Van 25 oktober tot en met 7 november tellen we op 16 plekken in de binnenstad het verkeer. Zo weten we hoeveel zwaar verkeer er rijdt. Speciale camera’s maken foto’s van kentekens van de voertuigen die op de grachten met (werf)kelders rijden en in de straten ernaar toe. Met het kenteken halen de camera’s de voertuiggegevens bij de RDW (Rijksdienst Wegverkeer) op.

Samen met de gegevens van de handhavers en de meldingen die u doorgeeft, krijgen we zo een compleet beeld van het verkeer op en rond de grachten. Ook kunnen we de gegevens vergelijken met de tellingen uit september 2020. Zo kunnen we zien of de verkeersmaatregelen om de werven en werfkelders te beschermen werken. Of dat we de maatregelen moeten aanpassen.

Nadat de voertuiggegevens opgehaald zijn, worden de foto’s van de kentekens gewist. De camera’s voldoen aan de privacywet en zijn niet schadelijk voor mensen of dieren. Na 7 november verwijderen we de camera’s weer.

Wat is er al gedaan
We hebben al een aantal maatregelen genomen. Zoals op straten met kwetsbare kelders mogen geen voertuigen rijden met een aslast hoger dan 2 ton.
Dit geldt sinds juli 2021 ook voor de Zadelstraat, ‘t Hoogt en de Haverstraat en een deel van de Springweg (toegangsweg voor de Haverstraat). Op de pagina Goederenvervoer staat welke maatregelen in de binnenstad gelden.
Er is een vrachtwagenverbod op Oudegracht, (Kromme) Nieuwegracht, Plompetorengracht en Drift.
Er zijn tijdelijke paaltjes geplaatst op de plekken waar het vrachtverbod geldt. Zo kunnen hier geen voertuigen komen die te breed zijn. Vanaf juli staan deze op de Oudegracht, Nieuwegracht, Plompetorengracht, Drift, Trans, Twijnstraat, Brigittenstraat, Drakenburgstraat en Bijlhouwerstraat.
De informatievoorziening (digitaal en op straat) is verbeterd.

Aanpak tot 2023
Tot 2023 nemen we aanvullende maatregelen. Zoals meer controles en handhaving met het wegen van voertuigen vanaf juni 2021 (10 uur per dag, 7 dagen per week).
We verbeteren de informatievoorziening verder.
In het najaar van 2021 vervangen we de tijdelijke paaltjes om te brede voertuigen tegen te gaan door een permanente oplossing. Voor elke locatie maken we een ontwerp dat past bij de historische binnenstad en toegankelijk is voor nood- en hulpdiensten.
Camerahandhaving met kentekenherkenning. Hierdoor krijgen te zware voertuigen automatisch een flinke boete. Hier hoort ook een ontheffingsbeleid bij, wie wel mag rijden over de locaties waar ook werfkelders zijn. Ook  nood- en hulpdiensten moeten overal kunnen komen. Verder onderzoek naar ontheffing en logistieke routes

Onderzoek
Hoe we om moeten gaan met ontheffing voor voertuigen (bijvoorbeeld bouwverkeer) waarvan het transport noodzakelijk is en niet op een andere manier kan. En welke maatregelen we kunnen nemen om schade aan erfgoed te voorkomen. Of de belangrijkste routes voor goederenvervoer kunnen blijven en geschikt kunnen worden gemaakt voor voertuigen met een aslast hoger dan 2 ton. Het kan bijvoorbeeld nodig zijn om hiervoor te zwakke kelders extra te versterken.

Samenwerken en meedenken
We nodigen bewoners, eigenaren en ondernemers graag uit om met ons samen te werken aan ons waardevolle erfgoed. Dit kan op verschillende manieren, zoals meedenken bij de online bijeenkomsten die we organiseren, een persoonlijk gesprek of via de Utrechtse Wervenapp.

Denk mee over het wervengebied
Meldingen, schade en nadeelcompensatie
Ziet u een vrachtwagen op een kwetsbare straat? Meld dit via de meldkamer toezicht en handhaving via 06 - 38 62 14 96 (bereikbaar van maandag tot en met zondag van 07.30 uur tot 22.30 uur).

Ziet u een kapot paaltje? Meld dit via de app Slim Melden
- kies voor de categorie: “Openbare ruimte, wegen, speelplaatsen”
- kies daarna de categorie “Verkeersborden en straatnaamborden”

Voor alle meldingen in het wervengebied:

Bekijk waar u terecht kunt bij vragen, bij schade of voor het doen van een melding

Lees ook de blog van Keldergewelf

Bomen keren terug op Plompetorengracht

Ineke Inklaar | 5 juli 2021

Er komen zeven, of misschien zelfs negen linden terug op de Plompetorengracht. Die toezegging doet wethouder Diepeveen aan de gemeenteraad. GroenLinks had daarnaar gevraagd.
De Bomenvisie Utrechtse werven, uit 2012 alweer, gaat vooral in de Oudegracht en de Nieuwegracht. Maar er staat ook een stuk in over de Plompetorengracht. Ooit stonden daar negen bomen. In de negentiende eeuw werden er zeven van geveld.
De bomenvisie meldt over de oostkant (de kant van de Biltstraat): ‘Bij de Plompetorengracht worden de vroeger aan de oostzijde aanwezige bomen zeer gemist, waardoor deze gracht als ‘kaal’ en ondergewaardeerd te boek staat. Het zou een grote winst zijn hier [...] aan de waterkant weer een beperkt aantal lindes te planten op plekken zonder werfkelder. Een zevental zou voldoende zijn om het grachtbeeld zeer te verrijken.’

Gezicht op de Plompetorengracht te Utrecht vanaf de Eerste Wittevrouwenbrug,
uit het zuidwesten, met de voorgevels van de huizen aan de oostzijde van de gracht.
N.B. De naam Eerste Wittevrouwenbrug is later vervangen door Driftbrug.
Lutgers, P.J. (1808-1874) © Het Utrechts Archief

Aan de overkant, de kant van de Neude dus, stonden tot begin deze eeuw twee oude leilinden op de straat, tussen de nummers 14 en 16. Ze waren hier ooit geplant als zonwering voor het achterliggende huis. Er dient gekeken te worden of hier leilinden kunnen worden herplant.

Gezicht op de Plompetorengracht te Utrecht met de voorgevels van de huizen aan de westzijde en
aan de oostzijde van de gracht en op de achtergrond de Plompetoren
Liender, P. van, tekenaar/ graficus 01-01-1757  © Het Utrechts Archief

Als de kluismuren en kelders langs de Plompetorengracht worden hersteld, wordt daarbij meteen gekeken naar het herplanten van bomen. Het duurt nog wel even; volgend jaar zomer wordt duidelijk hoe en wanneer.

Parkeerplaats
In Diepeveen Raadsbrief Toezeggingen commissiebehandeling raadsvoorstel wervengebied staat ook dat na inspectie van werf-, kelder- of kluismuren het besluit kan vallen om de parkeerplaats daarboven aan de gracht op te heffen. Dat kan tijdelijk zijn, maar ook voor altijd. In dat laatste geval telt deze plek mee als één van de 40 of 50 die dit jaar op de grachten moet verdwijnen. Utrecht wil dat de Binnenstad autoluw wordt en heeft daarom daartoe besloten. Overigens gaan er ook plekken weg op het Janskerkhof.
 

'Gemeente wees een goede buur'

Ineke Inklaar | 3 maart 2021

De eigenaar van een kelder in het wervengebied heeft aan drie kanten de gemeente als buur: door de weg, de werfmuren en de fundering. De gemeente moet zich (dus) als een goede buur opstellen. Dat houdt in: te zwaar verkeer weren en zorgen voor een goede afvoer van regenwater. Daarnaast moet zij haar eigendommen goed beheren en onderhouden. Deze ‘zorgplicht’ is wat ze als overheid moet doen – haar publiekrechtelijke taak. Maar hoort ook bij fatsoenlijk nabuurschap. Bovendien: schade aan een kelder tast het gemeentelijk erfgoed aan. Dat zou Utrecht niet moeten willen.Dat schrijft de Commissie van Wijzen Werfgebied in het conceptadvies De vergeten burenplicht dat 1 maart is uitgebracht. De club brengt de rechten en plichten van keldereigenaren en gemeente in kaart en adviseert over mogelijke samenwerking. Als de gemeente zich als een goede buur zou gedragen, voorkomt dat schade. Ook worden de eigenaren dan als vanzelf goed en tijdig geïnformeerd en zo mogelijk betrokken. De commissie raadt aan een werfmeester of keldermeester aan te stellen: iemand die het wervengebied en de bewoners ervan kent en snel kan handelen.

‘Geen juridisch gevecht’
De gemeente heeft herstel van de werfkelders eerder stopgezet omdat de kosten te hoog waren en het probleem ingewikkelder bleek dan gedacht. Richt een stichting op met een onafhankelijke voorzitter – zo luidt het advies van de commissie - waarin eigenaren en gemeente samenwerken. De stichting kan met eigenaren overeenkomsten sluiten die mikken op herstel. De eigenaren zijn vrij om mee te werken. Een ander permanent overlegorgaan van eigenaren en gemeente, dat geen eigen bevoegdheden heeft, maar tijdig kan overleggen over problemen en oplossingen, ondersteunt de stichting. Voorkom een juridisch gevecht, is de wijze raad. Bij ruzie of dreigende geschillen passen mediation en een laagdrempelige oplossing.

De commissie constateert dat keldereigenaren weinig vertrouwen hebben in de gemeente. Dat komt doordat de gemeente volgens hen te weinig doet tegen het te zware verkeer over de grachten. Maar ook doordat de gemeente niet thuis geeft bij scheuren en lekkages. Maar deep down hebben beide partijen dezelfde belangen: ze willen beiden erfgoed behouden en streven naar een veilige situatie en waterdichte kelders. Er is sprake van ‘parallelle belangen’, alleen onderkent de gemeente dat niet. De Commissie van Wijzen Werfgebied verheldert de eigendomsverhoudingen: de gemeente is de eigenaar en beheerder van wegen, werven, werfmuren, kade-, wal- en kluismuren (met de fundamenten daarvan), bruggen en bomen. De werfkelders behoren toe aan de eigenaren van de daarmee verbonden grachtenpanden. ‘Losse’ kelders (wees- en spookkelders) zijn eigendom van de gemeente.

De eigenaren zijn verantwoordelijk voor goed onderhoud van hun werfkelders. Maar schade door tekortschieten van de gemeente in háár taak komt echt voor rekening van de gemeente. Als bij bepaalde schades het vermoeden is dat deze is veroorzaakt door (nalatigheid van) de gemeente, dan mag die bewijzen dat het in een concreet geval anders ligt. Zo’n ‘bewijsvermoeden’ is op zijn plaats bij scheurschade in werfkelders, bij lekkages van bovenaf en bij schade ontstaan na aanleg of herstel van leidingen. Op dit conceptrapport De vergeten burenplicht kan drie weken gereageerd worden. Daarna komt er een definitieve versie.

< naar dossiers-overzicht