Het Zocherpark is een rijksmonument. En dat is heel bijzonder, want Nederland kent slechts vijf parken die als zodanig zijn erkend. Verder zijn dat het Utrechtse Wilhelminapark, het Amsterdamse Vondelpark, Sonsbeek in Arnhem en het Noorderpark in Groningen. Hoe gaan we in Utrecht om met dit mooie bezit? Hoe onderhoud je eigenlijk een monumentaal park? Hoe bewaak je de visie van het ontwerp? Het beschermde gebied van het monument loopt van gevel tot gevel aan weerszijden van de singel.

Zochers uitgangspunt voor een 5 kilometer lang park langs de stadsbuitengracht was het openen van de stad – die toen alleen nog binnen de singels bestond – naar de omgeving. Door het afbreken van de middeleeuwse stadswallen moest een frisse wind door de stad waaien.
De landschapsarchitect ontwierp in 1830 een park volgens de Engelse parkstijl en een wandelroute rond de stad. Het ontwerp van Zocher is nooit helemaal gerealiseerd en nadien voortdurend aan veranderingen onderhevig geweest. De laatste keer dat het ontwerp integraal is geëvalueerd was in 2003 met een nieuwe Beheervisie. Daarna zijn op basis van deze visie eerst beheerplannen voor delen van het park opgesteld en in 2010 een integraal beheerplan.

Kwaliteit aangetast
In de Beheervisie van 2003 werd vastgesteld dat de kwaliteit van het park was aangetast door de aanleg van bredere wegen langs de singels, zelfs leidend tot gedeeltelijke demping van het Noordelijke van de singels, de aanleg van parkeerplaatsen op verschillende plaatsen en kabels en leidingen in het park.

In het Zocherpark Nieuwe Singel worden 672 oeverplanten geplant (2021) foto © Wim Horst

De typische Zocherbomenstructuur was aangetast omdat het park was (mis)bruikt om bomenkap elders op te vangen. Volgens de visie van 2003 mogen de eenheid van het park, de beleving en de primaire functie als park niet langer worden aangetast. De financiën, die tegelijkertijd waren begroot, werden echter grotendeels opgeslokt door de halfverharding van de wandelpaden.

Tegelijkertijd werd als nieuw beleid ingevoerd dat menselijk ingrijpen om tot gewenste vegetaties te komen mogelijk moest zijn. Een voorbeeld hiervan was de begroeiing van kademuren met muurvegetatie zoals bij de Nieuwekade. Een strakke oeverlijn moest volgens afdeling erfgoed behouden blijven.Op de drijvende eilanden, die de stichting Vergroening Singel030 heeft aangelegd, zouden de planten om die reden niet hoger dan circa 30 cm mogen worden. In de tijd van Zocher waren er echter nog geen stalen damwanden die zorgen voor een harde scheiding tussen water en oever. 

Hooilandbeheer
Inmiddels zijn er enkele belangrijke aanpassingen geweest. Het belangrijkst is dat de singel weer helemaal is hersteld en dat langs de zuid- en oostzijde de wegen zijn versmald wat heel gunstig is voor de wortels van de bomen. Aan de noordzijde speelt nu de vraag of er wel asfalt moet worden gebruikt voor de weg.

Bij het beheer van de taluds wordt nu hooilandbeheer toegepast. Een grote verbetering voor de biodiversiteit, maar niet echt typisch Zocher. Het park is nu de singel weer rond is, populairder als wandelgebied geworden. Daardoor is de druk op het park, mede door de coronacrisis, erg groot geworden. Dit uit zich bijvoorbeeld in het uitwaaieren van de wandelpaden doordat wandelaars bochten afsnijden en olifantenpaadjes verbreden tot brede paden. De vele honden, die meelopen, zorgen met hun drollen voor ongewenste bemesting van de bodem waardoor het groen verruigt met bijvoorbeeld brandnetels en distels. Behalve op de paden is het ook op het water drukker geworden.

Bij de Sterrenwacht © T. de Wolf

Het belang van het water en het groen erlangs zal in de toekomst alleen maar toenemen. Door de klimaatverandering zal de singel gaan dienen als een bron van verkoeling en als gebied waar biodiversiteit een plek in de Binnenstad krijgt. Dit zou in een nieuwe beleidsvisie moeten worden vastgelegd, evenals maatregelen ter verbetering van de waterkwaliteit.

Dat deze kwaliteit nu slecht is blijkt uit het weinige doorzicht en het veelal ontbreken van de typische macrofauna en onderwaterflora. Het beheer dat nu onder vier verschillende wijken valt, zou weer, zoals tot voor enige jaren terug, in handen van een parkcoördinator moeten komen. Het park krijgt zo de aandacht en de eenheid die het verdient en zal er alleen maar mooier op worden. Het belang van het water en het groen erlangs in het monumentale Zocherpark zal in de toekomst alleen maar toenemen.

Ben Nijssen is lid van de stichting Vergroening Singel 030 en was het gezicht van Utrecht Weer Omsingeld.
Foto boven artikel © Gert-Jan Peddemors

< naar nieuws-overzicht